Làm sạch đại tràng (Colon Cleanses): Cách khuyến cáo bệnh nhân không nên thực hiện

 

 

 

Mạng xã hội tràn ngập các nội dung quảng bá việc làm sạch đại tràng (colon cleansing) như một phương pháp giúp loại bỏ độc tố và chữa trị hầu như mọi vấn đề — từ mệt mỏi mạn tính, thừa cân cho đến suy giảm miễn dịch và các bệnh lý về da.

Ngay cả các bác sĩ không theo dõi xu hướng mới nhất trên TikTok cũng khó có thể tránh khỏi làn sóng này, bởi chính bệnh nhân đang chủ động đề cập đến việc làm sạch đại tràng trong các buổi khám bệnh.

“Bệnh nhân thường đặt câu hỏi về colonic hoặc trà thải độc (detox teas), đặc biệt là khi những chủ đề này trở nên phổ biến trên các nền tảng mạng xã hội như TikTok,” bác sĩ Tauseef Ali, MD, Giám đốc điều hành y khoa của SSM Health Digestive Care tại Bệnh viện St. Anthony, Oklahoma City, cho biết. “Mức độ quan tâm của bệnh nhân thường tăng theo từng đợt, gắn liền với các xu hướng trực tuyến mới nhất.”

Điều đó có nghĩa là các bác sĩ chuyên khoa Tiêu hóa cần phải chuẩn bị sẵn sàng khi được hỏi về việc liệu những sản phẩm mới nhất — dù là liệu pháp thủy trị đại tràng (colon hydrotherapy), đồ uống hoặc viên uống thải độc, hay thụt tháo đại tràng (enema) — do những người có ảnh hưởng quảng bá, có thật sự tốt cho sức khỏe hay không.

Và không chỉ riêng bệnh nhân mới là người đặt ra những câu hỏi này.

“Đôi khi chúng tôi nhận được tin nhắn từ bác sĩ chăm sóc ban đầu (primary care physicians),” bác sĩ Mohammad Bilal, MD, Phó giáo sư Y khoa kiêm Giám đốc Đơn vị Nội soi Giảm béo và Nội soi Khoang thứ ba (Bariatric and Third Space Endoscopy) tại Đại học Y khoa Colorado Anschutz, Aurora, Colorado, chia sẻ với Medscape Medical News.

Họ (các bác sĩ chữa trị đầu tiên) cũng nhận được những câu hỏi tương tự từ bệnh nhân và muốn biết liệu việc làm sạch đại tràng (colon cleansing) — khi không liên quan đến thủ thuật nội soi đại tràng (colonoscopy exam) — có mang lại lợi ích gì cho sức khỏe tổng thể hoặc một số tình trạng bệnh lý cụ thể hay không.

Câu trả lời là không, và bệnh nhân sẽ có xu hướng tin tưởng hơn khi bác sĩ giải thích điều đó dựa trên thông tin chính xác.

Dưới đây là cách mà bác sĩ Ali, bác sĩ Bilal, cùng các tổ chức chuyên môn khuyến nghị các bác sĩ nên tiếp cận vấn đề này.

Làm sạch đại tràng (Colon Cleanse) thực chất là gì?

Việc làm sạch đại tràng có nhiều hình thức khác nhau. Rửa đại tràng, còn gọi là liệu pháp thủy trị đại tràng (colon hydrotherapy), bao gồm việc đưa một ống vào trực tràng (rectum) và bơm một lượng lớn chất lỏng để rửa trôi các chất trong đại tràng (colon).

Thụt tháo (enema) cũng có cơ chế tương tự, nhưng chỉ sử dụng một lượng chất lỏng nhỏ hơn; một số hướng dẫn sản phẩm còn yêu cầu người dùng “giữ dung dịch” trong một khoảng thời gian nhất định trước khi thải ra ngoài.

Các phương pháp làm sạch khác — thường được gọi là thải độc — là những thuốc nhuận tràng (laxatives) hoặc trà thảo dược (herbal teas) mà người dùng uống vào, và sau đó phải “ở gần nhà vệ sinh”. Ngoài ra, còn có các chế độ thải độc hoặc chế độ ăn thải độc được quảng bá như một cách giúp loại bỏ độc tố (toxins) ra khỏi cơ thể, cải thiện sức khỏe và tăng cảm giác thoải mái.

Vì sao bệnh nhân sử dụng các phương pháp này?

“Rất nhiều bệnh nhân mô tả mong muốn đạt được cảm giác ‘sạch sẽ’, ‘thải độc’, hoặc ‘cảm thấy nhẹ nhõm hơn’,” bác sĩ Ali, thành viên Hội đồng quản trị Viện của Trường Tiêu hóa Hoa Kỳ (American College of Gastroenterology – ACG), chia sẻ với Medscape Medical News.

Các tuyên bố trên mạng xã hội không chỉ quảng bá tất cả những điều này mà còn hứa hẹn nhiều lợi ích hơn nữa — và những người có tầm ảnh hưởng nổi tiếng càng khiến cho các phương pháp này trở nên hấp dẫn hơn trong mắt công chúng.

“Những động cơ này thường bắt nguồn từ niềm tin văn hóa cho rằng đại tràng (colon) tích tụ độc tố có hại và cần được rửa trôi,” bác sĩ Ali cho biết. “Tuy nhiên, ý tưởng này không được chứng minh bằng bằng chứng khoa học. Cơ thể con người đã có hệ thống thải độc tự nhiên (natural detox systems) — chủ yếu là gan (liver) và thận (kidneys) — vốn thực hiện chức năng này một cách hiệu quả.”

Bác sĩ Bilal cho biết trong những năm gần đây, ông nhận thấy nhận thức của công chúng về tầm quan trọng của sức khỏe đường ruột đang tăng lên. “Khi có sự quan tâm về một vấn đề, con người thường có xu hướng đi đến cực đoan ngược lại,” ông nói.

Bằng chứng ở đâu?

Trung tâm Quốc gia về Sức khỏe Bổ sung và Tích hợp (National Center for Complementary and Integrative Health – NCCIH), thuộc Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (National Institutes of Health – NIH), cảnh báo trên trang thông tin của mình rằng cả các chương trình làm sạch lẫn chương trình thải độc đều có thể không an toàn và thường được quảng cáo sai sự thật.

Mặc dù việc tra cứu các tài liệu y học chỉ cho thấy rất ít nghiên cứu về chủ đề này, thông tin từ NCCIH dẫn đến một bài tổng quan năm 2014 kết luận rằng không có bằng chứng nghiên cứu thuyết phục nào ủng hộ việc sử dụng chế độ ăn thải độc để kiểm soát cân nặng hoặc loại bỏ độc tố.

Một tổng quan năm 2017 cho thấy việc uống nước ép và tuân theo chế độ thải độc có thể giúp giảm cân tạm thời, nhưng sau đó cân nặng thường tăng trở lại khi người dùng quay lại chế độ ăn thông thường.

Một tổng quan hệ thống (systematic review) khác về tính an toàn và hiệu quả của việc tự thụt cà phê (self-administered coffee enemas) ghi nhận 9 báo cáo ca bệnh (case reports) mô tả các biến cố bất lợi (adverse events): trong đó 7 ca bị viêm đại tràng (colitis) sau khi thụt, và 2 ca ghi nhận biến cố nghiêm trọng hơn (critical adverse events). Cả 9 báo cáo đều cảnh báo không nên thực hiện thủ thuật này. Các nhà nghiên cứu không tìm thấy bất kỳ nghiên cứu nào chứng minh hiệu quả của thụt cà phê (coffee enemas).

Thông tin từ NCCIH cũng nhấn mạnh rằng hiện nay “chỉ có bằng chứng lâm sàng rất hạn chế  để xác thực hiệu quả của rửa đại tràng, và chưa có đủ bằng chứng để ủng hộ các chỉ định sử dụng của phương pháp này.”

Theo Trường Tiêu hóa Hoa Kỳ (American College of Gastroenterology – ACG), việc làm sạch đại tràng chỉ nên được thực hiện bởi các chuyên gia y tế.

“Chúng tôi khuyến nghị thực hiện làm sạch đại tràng như một phần của quy trình chuẩn bị ruột cho nội soi đại tràng (colonoscopy bowel preparation), dưới sự giám sát y khoa, và tuân theo khuyến nghị đồng thuận mới nhất của các hội chuyên ngành,ˮ người phát ngôn của ACG cho biết.

Các sản phẩm làm sạch đại tràng có được quản lý không?

Một số sản phẩm làm sạch đại tràng bán không cần kê đơn được xem là thực phẩm bổ sung, do đó Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) có thẩm quyền giám sát và can thiệp theo Đạo luật về Sức khỏe và Giáo dục Thực phẩm Bổ sung năm 1994 (Dietary Supplement Health and Education Act of 1994).

Ngoài ra, một số sản phẩm được quảng bá như phương pháp làm sạch đại tràng, chẳng hạn như thuốc nhuận tràng (laxatives), lại được FDA quản lý như thuốc không kê đơn và phải đáp ứng các yêu cầu về an toàn cùng các tiêu chuẩn liên quan khác.

Theo người phát ngôn của Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA), các hệ thống rửa đại tràng được thiết kế để làm sạch trước khi chụp X-quang hoặc nội soi được phân loại là thiết bị loại II  — phải nộp hồ sơ thông báo trước khi đưa ra thị trường.

Trong khi đó, những hệ thống được sử dụng cho các mục đích khác, chẳng hạn như làm sạch đại tràng định kỳ để tăng cường sức khỏe tổng thể, được xem là thiết bị loại III — cần được phê duyệt trước khi lưu hành.

Tính đến thời điểm hiện tại, FDA chưa phê duyệt bất kỳ thiết bị rửa đại tràng nào cho mục đích này, theo người phát ngôn của cơ quan cho biết.

Ví dụ, FDA đã cảnh báo người tiêu dùng không sử dụng một sản phẩm được quảng bá cho việc làm sạch đại tràng sau khi phát hiện sản phẩm này chứa tadalafil, hoạt chất có trong thuốc điều trị rối loạn cương dương (erectile dysfunction) được FDA phê duyệt.
FDA cũng đã gửi nhiều thư cảnh báo  đến các nhà sản xuất thiết bị rửa đại tràng, do các thiết bị này chưa được phê duyệt cho mục đích nêu trên.

Bên cạnh đó, Ủy ban Thương mại Liên bang Hoa Kỳ (Federal Trade Commission – FTC) cũng có thể thực hiện các biện pháp xử lý nếu các tuyên bố về lợi ích hoặc độ an toàn của sản phẩm bao gồm thực phẩm bổ sung (supplements), thực phẩm (foods), thuốc không kê đơn (over-the-counter drugs) hoặc thiết bị y tế (health equipment) — bị xem là sai lệch, gây hiểu nhầm hoặc không được chứng minh bằng cơ sở khoa học.

Những nguy cơ là gì?

Theo bác sĩ Ali, các sản phẩm làm sạch và thải độc tiềm ẩn nhiều nguy cơ rủi ro, bao gồm:

• Mất cân bằng điện giải (electrolyte imbalances)
• Mất nước (dehydration)
• Và nhiễm trùng (infections)

Đối với liệu pháp rửa đại tràng, còn có nguy cơ thủng trực tràng. Ngoài ra, các sản phẩm này có thể làm rối loạn hệ vi sinh đường ruột, tương tác với thuốc điều trị, hoặc làm trầm trọng thêm các bệnh lý nền. “Điều quan trọng là bệnh nhân cần nhận thức rõ các rủi ro này trước khi cân nhắc sử dụng những phương pháp ‘làm sạch’ không mang tính y khoa”, bác sĩ Ali nhấn mạnh.

Trong trường hợp nghiêm trọng nhất, bệnh nhân thậm chí có thể tử vong, bác sĩ Ali cảnh báo.

Ông kể lại trường hợp của một bệnh nhân trẻ bắt đầu sử dụng thụt rau củ như một phương pháp thải độc. Trong quá trình thực hiện, đại tràng của bệnh nhân bị vỡ. Bệnh nhân được nhập viện cấp cứu và phải phẫu thuật. May mắn thay, bệnh nhân đã sống sót, nhưng bác sĩ Ali cho biết vụ việc hoàn toàn có thể gây tử vong.

Giáo dục bệnh nhân

Bác sĩ Ali cho rằng nhiều bệnh nhân không nhận thức được rằng các sản phẩm như thảo dược làm sạch (herbal cleanses), trà thải độc (detox teas) hay bột pha sẵn bán không kê đơn (over-the-counter powders) đều được xem là thực phẩm bổ sung (supplements). Vì vậy, điều quan trọng là bác sĩ cần hỏi kỹ bệnh nhân về tất cả những gì họ đang sử dụng.

Một cách đặt câu hỏi phù hợp, theo ông, là: “Anh/chị có đang sử dụng bất kỳ thực phẩm bổ sung hoặc biện pháp điều trị nào khác không?”. Sau đó, bác sĩ có thể hỏi trực tiếp xem bệnh nhân có đang thực hiện bất kỳ hình thức làm sạch đại tràng nào hay không. Khi bệnh nhân hỏi về làm sạch đại tràng, bác sĩ Ali sẽ giải thích sự khác biệt giữa quy trình chuẩn bị ruột cho nội soi đại tràng — vốn dựa trên bằng chứng khoa học— và các phương pháp “làm sạch” không được quản lý. Ông cho biết đa số bệnh nhân đều hiểu và chấp nhận cách tiếp cận này. “Tuy nhiên, sức hấp dẫn của những phương pháp ‘hiệu quả nhanh’ lan truyền trên mạng xã hội đôi khi vẫn có thể lấn át lời khuyên y khoa,” bác sĩ Ali chia sẻ.

Ông cho rằng việc xây dựng mối quan hệ tin cậy với bệnh nhân và liên tục củng cố thông điệp theo thời gian là điều cần thiết — cách này giúp bệnh nhân đưa ra lựa chọn sáng suốt và lành mạnh hơn.

Tương tự, bác sĩ Bilal cũng giải thích cho bệnh nhân rằng các phương pháp làm sạch đại tràng là không cần thiết, đồng thời hướng dẫn họ nên thực hiện những việc có lợi hơn thay thế:

• Ăn uống lành mạnh, với lượng chất xơ khuyến nghị từ 22–34 g mỗi ngày, tùy theo tuổi và giới tính.
• Nếu bị táo bón, hãy tuân thủ phác đồ điều trị (bowel regimen) được bác sĩ chỉ định.
• Nếu các triệu chứng tiêu hóa vẫn kéo dài, cần đi khám bác sĩ chuyên khoa.
• Bất kỳ tình trạng táo bón hoặc tiêu chảy không rõ nguyên nhân nào cũng phải được bác sĩ kiểm tra.

Người dịch: Nguyễn Sỹ Nguyên.

Người duyệt: Nguyễn Thị Thùy Trang.

Dịch từ trang: https://www.medscape.com/viewarticle/colon-cleanses-how-discourage-patients-2025a1000s89