Tóm tắt: Tía tô (danh pháp khoa học: Perilla frutescens) là một loài thực vật thân thảo, sống một năm, thuộc họ Bạc hà (Lamiaceae). Không chỉ được biết đến như một loại rau thơm hay cây thực phẩm chức năng, tía tô còn có thể dùng làm cây cảnh. Loài cây này có nguồn gốc từ các quốc gia Đông Á như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Việt Nam và Ấn Độ. Tại đây, tía tô từ lâu đã là một nguyên liệu quý giá trong cả ẩm thực lẫn y học cổ truyền. Đặc biệt, lá, hạt và thân của cây tía tô đều được ứng dụng rộng rãi trong y học dân gian để chữa trị nhiều loại bệnh khác nhau.

Bài tổng quan này nhằm cung cấp một cái nhìn toàn diện về các khía cạnh khác nhau của cây tía tô, từ dược liệu, thực vật dân tộc, hóa thực vật đến các hoạt tính sinh học. Theo y học truyền thống, tía tô được sử dụng để điều trị nhiều chứng bệnh phổ biến như trầm cảm, lo âu, hen suyễn, tức ngực, buồn nôn, ho, cảm lạnh, cảm cúm, và đờm. Ngoài ra, nó còn được dùng để trị khối u, dị ứng, ngộ độc, sốt, đau đầu, nghẹt mũi, táo bón, đau bụng và khó tiêu. Tía tô cũng hoạt động như một chất giảm đau, an thần, và ngăn ngừa sảy thai. Các nghiên cứu khoa học đã xác định có tới 271 phân tử tự nhiên trong các bộ phận của cây tía tô, bao gồm: Acid phenolic, Flavonoid, Tinh dầu, Triterpen, Carotenoid, Phytosterol, Acid béo, Tocopherol, Policosanol. Một số hợp chất nổi bật như acid rosmarinic, perillaldehyde, luteolin, apigenin, acid tormentic, và isoegomaketon đã thu hút sự chú ý đặc biệt nhờ các đặc tính dược lý mạnh mẽ. Nhờ những hợp chất này, tía tô thể hiện nhiều hoạt tính sinh học ấn tượng, bao gồm: chống oxy hóa, kháng khuẩn, chống dị ứng, chống trầm cảm, chống viêm, chống ung thư, bảo vệ thần kinh. Mặc dù các kết quả từ nghiên cứu tiền lâm sàng (in vitro và in vivo) rất khả quan, nhưng số lượng nghiên cứu lâm sàng còn hạn chế. Do đó, cần có thêm nhiều nghiên cứu sâu hơn để xác nhận hiệu quả điều trị, đảm bảo tính an toàn và tối ưu hóa lợi ích mà cây tía tô mang lại.

1. Giới thiệu:

Tía tô (Perilla frutescens) là một loài cây thân thảo hằng năm thuộc họ Bạc hà (Lamiaceae). Loài cây này được biết đến với nhiều tên gọi khác nhau trên khắp thế giới như cây bít tết, bạc hà tím, húng quế Trung Quốc, hay zisu (Trung Quốc), shiso (Nhật Bản) và tía tô (Việt Nam). Tía tô có nguồn gốc từ châu Á và được trồng rộng rãi tại Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Việt Nam và Ấn Độ. Trung Quốc được xem là trung tâm gen chính của loài cây này, nơi tía tô đã được ghi chép trong các tài liệu y học cổ truyền từ khoảng năm 500 sau Công nguyên. Các tài liệu như "Ming Yi Bie Lu" đã ghi nhận tía tô là một vị thuốc quan trọng với tên gọi "su", có nghĩa là giúp an thần và thúc đẩy lưu thông máu. Trong y học cổ truyền, cả lá, thân và hạt tía tô đều được sử dụng rộng rãi. Dược điển Trung Quốc (1990) và Dược điển Nhật Bản (1991) đã chính thức liệt kê các bộ phận này như những vị thuốc quý. Tía tô (Perilla frutescens) từ lâu đã được xem là một loại thảo dược và thực phẩm chức năng quan trọng ở nhiều quốc gia châu Á.

Trong Dược điển Trung Quốc 2010, các bộ phận của cây tía tô như thân cây (Perillae Caulis), lá (Perillae Folium) và quả chín (Perillae Fructus) đều được ghi nhận với nhiều công dụng trị liệu khác nhau. Tía tô thường được dùng để chữa trị các triệu chứng liên quan đến trầm cảm, lo lắng, hen suyễn, dị ứng, ho, cảm lạnh, sốt, đau đầu và các vấn đề về đường ruột. Không chỉ có giá trị y học, tía tô còn được ứng dụng rộng rãi trong đời sống. Lá và hạt tía tô được sử dụng làm rau sống trong salad, sushi, súp, hoặc dùng làm gia vị, trang trí và tạo màu tự nhiên cho món ăn. Với các hoạt tính sinh học của mình, tía tô ngày càng phổ biến trong ngành mỹ phẩm, được dùng để sản xuất kem dưỡng da, xà phòng và các sản phẩm chăm sóc da. Nhờ hình thái đa dạng và vẻ ngoài đẹp mắt, tía tô còn được trồng làm cây cảnh. Với lịch sử lâu đời và nhiều công dụng y học dân gian, tía tô đã thu hút sự quan tâm của giới khoa học, dẫn đến việc phổ biến hơn ở cả các nước phương Tây. Do đó, Mục đích chính của nghiên cứu này là tổng hợp và cập nhật thông tin về cây tía tô (Perilla frutescens). Bài nghiên cứu cung cấp cấu tạo và các đặc điểm tự nhiên của cây, các hợp chất hóa học có trong cây tía tô, phân tích các ứng dụng trong y học dân gian, đồng thời đưa ra những quan điểm khoa học hiện đại về loài cây này. Bên cạnh đó, nghiên cứu này cũng đóng vai trò như một tài liệu tham khảo, định hướng cho các công trình nghiên cứu chuyên sâu hơn về tía tô trong tương lai.

Tài liệu tham khảo

1. Hiwa M. Ahmed, Ethnomedicinal, Phytochemical and Pharmacological Investigations of Perilla frutescens (L.) Britt., 2018.

Người viết: Ds. Trần Thị Diễm Thuỳ