Trước đây là một hiện tượng hiếm gặp, việc sử dụng nitrous oxide (thường được gọi là khí cười) đã gia tăng tại Pháp, làm dấy lên những lo ngại về sức khỏe cộng đồng và thúc đẩy các biện pháp y tế cũng như pháp lý.

Về mặt y học, nitrous oxide được sử dụng trong gây mê, giảm đau và làm chất đẩy trong các sản phẩm khí dung của ngành công nghiệp thực phẩm (ví dụ: chất đẩy kem tươi).

“Kể từ những năm 2000, Observatoire français des drogues et des tendances addictives (OFDT) và hệ thống giám sát các xu hướng chất gây nghiện mới nổi (TREND) đã ghi nhận việc sử dụng nitrous oxide cho mục đích giải trí, vốn tạo ra cảm giác hưng phấn ngắn hạn. Người sử dụng thường xả khí từ các hộp chứa dùng trong thực phẩm, chẳng hạn loại dùng cho kem tươi, vào bóng bay rồi hít vào,” OFDT cho biết.

Việc buôn bán nitrous oxide đã trở nên phổ biến tại Pháp kể từ năm 2017 và có sẵn tại các cửa hàng địa phương, quán bar và câu lạc bộ đêm. Năm 2019, các nền tảng trực tuyến bắt đầu cung cấp bình chứa lên tới 600 g, đủ cho khoảng 80 bóng bay, hoặc các chai nặng tới 15 kg, cho phép sản xuất từ 1000–2000 bóng bay.

Kể từ năm 2020, việc tái bán nitrous oxide đã được liên kết với các mạng lưới buôn bán ma túy. “Một lượng 7 tấn nitrous oxide với giá trị thị trường 2,7 triệu euro đã bị cơ quan thực thi pháp luật thu giữ tại Seine-et-Marne, Île-de-France, Pháp, vào tháng 12 năm 2021,” OFDT cho biết.

Nitrous oxide dễ tiếp cận và có giá rẻ, chủ yếu được sử dụng bởi thanh thiếu niên và sinh viên. Theo khảo sát quốc gia năm 2021 về sức khỏe và việc sử dụng các chất tại các trường trung học cơ sở và trung học phổ thông ở Pháp (EnCLASS), 5,5% học sinh lớp 9 cho biết đã từng sử dụng nitrous oxide.

Một khảo sát châu Âu năm 2023 về các chất hướng thần dùng cho mục đích giải trí (EROPP) cho thấy 6,7% người trưởng thành trong độ tuổi 18–64 đã từng sử dụng nitrous oxide ít nhất một lần.

Theo OFDT, cơ chế tác dụng của nitrous oxide vẫn chưa được hiểu rõ hoàn toàn; các tác dụng cấp tính bao gồm giảm đau, tạo cảm giác hưng phấn, giảm lo âu, ảo giác cảm giác và thay đổi ý thức, thường biến mất trong vòng vài phút.

Theo Santé Publique France, việc sử dụng nitrous oxide lặp đi lặp lại và kéo dài có thể dẫn đến lệ thuộc và những biến chứng nghiêm trọng. Bao gồm:

• Các rối loạn thần kinh như tê bì, yếu cơ, đau dây thần kinh nặng, rối loạn phối hợp vận động và triệu chứng đường tiết niệu;
• Các vấn đề tim mạch như hình thành cục máu đông;
• Các rối loạn tâm thần như ảo giác, các giai đoạn hoang tưởng và rối loạn khí sắc.

Khi việc sử dụng nitrous oxide gia tăng, các ca bệnh nặng cũng trở nên thường gặp hơn. Centre d’Addictovigilance de Lille (CEIP-A Lille, Trung tâm giám sát nghiện chất) tại Lille, Pháp, báo cáo có 17 trường hợp nghiêm trọng vào năm 2017, con số này đã tăng lên 81 vào năm 2022, tất cả đều cần nhập viện.

Các biện pháp y tế và pháp lý

Năm 2024, Hospices Civils de Lyon (HCL) tại Lyon, Pháp, đã triển khai dịch vụ khám từ xa (teleconsultation) dành riêng cho những người lạm dụng nitrous oxide. Bác sĩ Christophe Riou, chuyên gia nghiện chất tại HCL, giải thích: “Do việc bán nitrous oxide là hợp pháp và tác dụng hưng phấn của nó ngắn, nhiều người dùng tin rằng chất này vô hại. Tuy nhiên, nó có thể gây nghiện, kích hoạt các thụ thể khoái cảm, tạo ra sự lệ thuộc cảm xúc và có độc tính thần kinh. Việc sử dụng quá mức có thể gây tổn thương thần kinh nghiêm trọng, không hồi phục, bao gồm liệt chi. Các triệu chứng sớm, thường chỉ là cảm giác tê nhẹ ở tay hoặc chân, thường bị bỏ qua; do đó, nhiều bệnh nhân, chủ yếu là thanh niên, chỉ tìm đến sự trợ giúp khi tổn thương đã nghiêm trọng. Khám từ xa cho phép chúng tôi can thiệp ngay ở giai đoạn tiền lâm sàng.”

Dịch vụ này cung cấp bốn khung hẹn mỗi chiều thứ Ba, với các phương án chăm sóc tiếp theo có thể bao gồm điều trị bằng thuốc, theo dõi hoặc nhập viện.

Vào tháng 6 năm 2021, Pháp ban hành Luật số 2021-695, nhằm hạn chế việc lạm dụng nitrous oxide. Luật này cấm bán hoặc phân phối nitrous oxide cho trẻ vị thành niên và áp dụng mức phạt 15.000 euro đối với bất kỳ ai bị kết tội khuyến khích trẻ vị thành niên lạm dụng chất này vì tác dụng hướng thần của nó.

Luật cũng hạn chế việc bán tại một số địa điểm nhất định, bao gồm quán bar, câu lạc bộ đêm và các cơ sở kinh doanh đồ uống tạm thời như hội chợ, lễ hội công cộng và cửa hàng thuốc lá. Ngoài ra, luật cho phép giới hạn số lượng nitrous oxide có thể bán cho từng cá nhân, đồng thời cấm bán và phân phối các dụng cụ hỗ trợ việc sử dụng chất này, chẳng hạn như “crackers” hoặc bóng bay được thiết kế cho mục đích đó.

Để ứng phó với những lo ngại ngày càng gia tăng về việc sử dụng nitrous oxide cho mục đích giải trí, một số thành phố ở miền Bắc nước Pháp đã ban hành các lệnh pháp lý địa phương nhằm hạn chế chất này. Ví dụ, Roubaix và Lille, đều thuộc vùng Hauts-de-France, đã cấm sở hữu, sử dụng, chuyển nhượng và bán lại nitrous oxide tại nơi công cộng, bất kể hình thức đóng gói. Các thành phố khác ở Pháp cũng đã đưa ra các quy định tương tự để ngăn chặn tình trạng lạm dụng.

Quốc hội Pháp đã thông qua một dự luật nhằm hạn chế việc bán nitrous oxide chỉ dành cho các đối tượng chuyên môn và tăng cường công tác phòng ngừa lạm dụng. Văn bản này đã được chuyển sang Thượng viện để xem xét.

• Điều 1: Cấm bán nitrous oxide cho người tiêu dùng tại Pháp, cả trong cửa hàng và trực tuyến.
• Điều 2: Tăng cường phối hợp giữa Phái bộ Liên bộ về đấu tranh chống ma túy và hành vi nghiện (MILDECA) và Các Cơ quan Y tế Vùng (ARS) nhằm giám sát tình trạng lạm dụng, công bố báo cáo và triển khai các chương trình phòng ngừa.
• Điều 3: Bao gồm các biện pháp phòng ngừa trong trường học.
• Điều 4: Yêu cầu một báo cáo đánh giá về hiệu lực của luật nói trên.

Thượng viện Pháp đã thông qua một dự luật đang chờ được Quốc hội xem xét. Dự luật này sẽ coi hành vi lạm dụng nitrous oxide là bất hợp pháp, tăng mức phạt đối với việc bán cho trẻ vị thành niên, yêu cầu giấy phép để tiến hành hoạt động buôn bán, cấm bán vào ban đêm, và phạt tiền những người vứt bỏ bất kỳ dạng bình chứa nitrous oxide nào ở nơi công cộng.

Người dịch: Nguyễn Sỹ Nguyên.

Người duyệt: Nguyễn Thị Thùy Trang.

Dịch từ trang: https://www.medscape.com/viewarticle/clinicians-warn-rising-nitrous-oxide-risks-adolescents-2025a1000opt