Cà phê và trà là hai trong số những loại cây có hàm lượng caffeine cao nhất. Việc sử dụng chúng làm đồ uống khiến caffeine trở thành chất kích thích tâm thần được tiêu thụ nhiều nhất trên thế giới. Cà phê thường được sử dụng để tăng cường sự tỉnh táo và năng suất làm việc. Caffeine tổng hợp được thêm vào đồ uống có ga, nước tăng lực và các sản phẩm nhằm giảm mệt mỏi hoặc thúc đẩy giảm cân.

Hàm lượng caffeine thay đổi tùy theo loại đồ uống: Nó cao trong cà phê, nước tăng lực và viên caffeine; trung bình trong trà; và thấp trong đồ uống có ga. Cà phê là nguồn chính của caffeine được người lớn hấp thụ. Bằng chứng về tác dụng của caffeine đối với con người là mơ hồ, và một số rủi ro và lợi ích cần được chú ý đặc biệt do tác động của chúng có thể có đối với sức khỏe của chúng ta.

Đặc điểm của Caffeine

Caffeine là một methylxanthine được hấp thụ hoàn toàn 45 phút sau khi uống, đạt đỉnh từ 15 phút đến 2 giờ. Thời gian bán hủy của caffeine thay đổi theo độ tuổi. Ở người trưởng thành, nó là 2,5-4,5 giờ; ở trẻ sơ sinh, 80 giờ; ở trẻ em trên 6 tháng, nó vẫn ổn định theo thời gian so với cân nặng. Hút thuốc lá làm tăng tốc độ chuyển hóa caffeine bằng cách giảm thời gian bán hủy xuống 50%. Tuy nhiên, thuốc tránh thai đường uống làm tăng gấp đôi thời gian bán hủy của caffeine. Chuyển hóa caffeine giảm trong thời kỳ mang thai (nó lớn hơn trong tam cá nguyệt đầu tiên), với thời gian bán hủy hơn 15 giờ. Sự thanh thải caffeine có thể bị chậm lại bởi một số loại thuốc (ví dụ, quinolones, thuốc tim mạch, thuốc giãn phế quản và thuốc chống trầm cảm) làm tăng thời gian bán hủy của nó vì chúng được chuyển hóa bởi cùng một loại enzyme gan.

Caffeine vượt qua hàng rào máu-não và, có cấu trúc giống adenosine, ức chế tác dụng của adenosine bằng cách liên kết với thụ thể adenosine. Trong não, caffeine làm giảm mệt mỏi, tăng cường sự tỉnh táo, giảm thời gian phản ứng, có thể làm giảm nguy cơ trầm cảm và tăng hiệu quả của thuốc chống viêm không steroid trong điều trị đau đầu và các loại đau khác.

Caffeine và Bệnh Mãn Tính

Bằng chứng có sẵn về mối quan hệ giữa caffeine và sức khỏe có một số hạn chế về phương pháp luận. Quan sát về các tác dụng cấp tính của caffeine có thể không phản ánh các tác dụng lâu dài vì sự dung nạp đối với tác dụng của caffeine có thể phát triển theo thời gian. Hút thuốc và lối sống không lành mạnh là các yếu tố gây nhiễu trong các nghiên cứu dịch tễ học về tiêu thụ caffeine. Ngoài ra, ước tính về lượng và tần suất tiêu thụ caffeine thường không chính xác vì nó chủ yếu dựa trên các hệ thống tự đánh giá. Cuối cùng, các nghiên cứu triển vọng về tiêu thụ caffeine chủ yếu dựa trên tiêu thụ cà phê và trà, nhưng không rõ ràng mức độ nào các kết quả quan sát được có thể được chuyển đổi sang tiêu thụ các đồ uống khác như nước tăng lực.

Xét đến tỷ lệ rất cao của tăng huyết áp động mạch trên toàn thế giới (31,1% người trưởng thành), nhiều câu hỏi đã được đặt ra về ảnh hưởng của tiêu thụ cà phê đến huyết áp (HA) và nguy cơ tăng huyết áp động mạch. Việc dùng 200-300 mg caffeine được chứng minh là gây ra sự gia tăng trung bình 8,1 mm Hg huyết áp tâm thu và 5,7 mm Hg huyết áp tâm trương. Sự gia tăng được quan sát thấy trong giờ đầu tiên sau khi uống caffeine và kéo dài không quá 3 giờ.

Tuy nhiên, việc tiêu thụ cà phê vừa phải và thường xuyên không làm tăng, thậm chí có thể làm giảm, nguy cơ phát triển huyết áp cao. Ngược lại, việc tiêu thụ cà phê không thường xuyên có thể có tác dụng tăng huyết áp, và việc tiêu thụ vừa phải và thường xuyên ở những bệnh nhân có huyết áp cao dường như không làm tăng nguy cơ huyết áp không kiểm soát được và có thể làm giảm nguy cơ tử vong do bất kỳ nguyên nhân nào. Mối liên kết nghịch đảo giữa tiêu thụ cà phê và nguy cơ tăng huyết áp đã được xác nhận trong một đánh giá và phân tích tổng hợp các nghiên cứu cắt ngang và nghiên cứu đoàn hệ.

Về chuyển hóa lipid, mức cholesterol có thể tăng lên sau khi tiêu thụ caffeine do cafestol. Nồng độ cafestol cao trong cà phê không lọc, trung bình trong cà phê espresso và moka pot, và không đáng kể trong cà phê hòa tan hoặc lọc. Tuy nhiên, các nghiên cứu về tác động của cà phê đến mức lipid đã dẫn đến kết quả không nhất quán. Dữ liệu cho thấy những người uống nhiều cà phê có mức triglyceride, cholesterol toàn phần và cholesterol lipoprotein mật độ thấp (LDL-C) cao hơn. Dữ liệu khác cho thấy caffeine thúc đẩy biểu hiện thụ thể LDL và thanh thải cholesterol LDL.

Các nghiên cứu thực nghiệm và đoàn hệ đã không cho thấy mối liên hệ giữa tiêu thụ cà phê và rung nhĩ (AF). Thực tế, bằng chứng cho thấy tiêu thụ cà phê có xu hướng làm giảm nguy cơ AF theo mối quan hệ liều-phản ứng. Tương tự, tiêu thụ cà phê không liên quan đến tăng nguy cơ các sự kiện tim mạch ở dân số nói chung hoặc ở những bệnh nhân có tiền sử tăng huyết áp, tiểu đường hoặc bệnh tim mạch.

Nghiên cứu Coffee and Real-Time Atrial and Ventricular Ectopy đã đánh giá tác dụng cấp tính của tiêu thụ cà phê đối với ngoại tâm thu nhĩ và thất bằng cách sử dụng cảm biến đeo được với ghi hình liên tục. Nó không chứng minh bất kỳ sự gia tăng nào trong co thắt nhĩ sớm hàng ngày với tiêu thụ cà phê, so với việc kiêng caffeine.

Ở những bệnh nhân mắc bệnh tiểu đường loại 2, một nghiên cứu được thực hiện tại Nhật Bản cho thấy tiêu thụ cà phê có liên quan đến giảm tỷ lệ tử vong toàn bộ. Kết quả cho thấy một mối quan hệ liều-phản ứng, và việc uống cà phê và trà xanh dường như làm giảm thêm nguy cơ tử vong. Tuy nhiên, kết quả không thể tổng quát hóa được do tính đồng nhất về chủng tộc của quần thể nghiên cứu.

Liều lượng và Độc tính

Caffeine ở liều cao (> 400 mg hàng ngày) và ở những bệnh nhân nhạy cảm có thể gây ra lo lắng, nhưng tác dụng của caffeine đối với giấc ngủ và lo lắng có thể khác nhau giữa các bệnh nhân. Sự khác biệt này phản ánh sự khác biệt trong tỷ lệ chuyển hóa caffeine và các biến thể gen thụ thể adenosine.

Tiêu thụ caffeine cao có thể kích thích lợi tiểu, nhưng không gây ra tác dụng có hại đối với sự hydrat hóa khi uống liều vừa phải caffeine (≤ 400 mg hàng ngày) trong thời gian dài. Ngừng uống caffeine đột ngột, ở một người tiêu thụ thường xuyên, có thể dẫn đến các triệu chứng cai thuốc như đau đầu, suy nhược, giảm sự chú ý, tâm trạng trầm cảm và các triệu chứng giống cúm.

Các tác dụng độc hại của caffeine xảy ra với việc tiêu thụ > 1,2 g. Một liều 10-14 g được coi là gây tử vong. Quá liều caffeine hiếm khi xảy ra khi xem xét các phương pháp tiêu thụ truyền thống (cà phê và trà) vì 70-100 cốc cà phê có thể đủ để gây ngộ độc caffeine. Các sự kiện nghiêm trọng có thể xảy ra sau khi sử dụng viên caffeine hoặc nước tăng lực vì những lý do sau:

• Việc tiêu thụ theo từng đợt của caffeine không cho phép sự dung nạp phát triển.
• Thanh niên dễ bị ảnh hưởng bởi tác dụng của caffeine.
• Caffeine có tác dụng cộng đồng với các thành phần khác trong nước tăng lực.
• Uống caffeine kết hợp với rượu hoặc gắng sức mạnh mẽ gây ra kết quả nghiêm trọng, thậm chí là gây tử vong.

Sản Phẩm Chứa Caffeine

Bằng chứng hỗ trợ mối quan hệ giữa tiêu thụ cao (khoảng 1 L) các loại nước tăng lực có hàm lượng caffeine 320 mg và các sự kiện bất lợi về tim mạch ngắn hạn, như tăng huyết áp, kéo dài đoạn QT được chỉnh sửa theo nhịp tim và nhịp tim nhanh. Những thử nghiệm này thúc đẩy khuyến nghị tránh tiêu thụ các đồ uống này với số lượng lớn và kết hợp với rượu.

Các sản phẩm giảm cân thường chứa caffeine kết hợp với các chiết xuất thảo dược được kỳ vọng sẽ cải thiện chuyển hóa chất béo, lipolysis và oxy hóa. Những sản phẩm này, do sự dễ tiếp cận, lợi ích được cho là có và nồng độ caffeine cao, có thể dễ bị lạm dụng hơn vì chúng có thể được uống với lượng lớn hơn khuyến cáo. Sự kết hợp của nhiều thành phần, lượng caffeine đậm đặc và tiêu thụ quá mức làm tăng khả năng xảy ra các tác dụng phụ.

 Nguồn: https://www.medscape.com/viewarticle/ready-jolt-caffeine-brings-benefits-and-risks-2024a1000ilx

Người dịch: Phạm Thị Quỳnh Yên

Người duyệt: Nguyễn Thị Thùy Trang