Tỷ lệ tử vong và bệnh do véc tơ truyền, đặc biệt là do muỗi gây ra, đang gia tăng và cần có các biện pháp mới để kiểm soát chúng, bao gồm cả thuốc diệt bọ gậy sinh học. Sốt rét là một mối đe dọa nghiêm trọng ở nhiều quốc gia châu Phi và châu Á, và các biện pháp phòng chống véc tơ thân thiện với môi trường là rất cần thiết. Thuốc diệt ấu trùng có nguồn gốc từ thực vật có tầm quan trọng lớn trong bối cảnh này. Hyptis capitata là cây thuốc có mùi thơm phân bố nhiều ở các nước nhiệt đới. Mục đích của nghiên cứu này là kiểm tra thành phần hóa học, tác dụng chống oxy hóa và diệt bọ gậy của tinh dầu của loại cây này, được chiết xuất bằng phương pháp chưng cất. 

    Thành phần hóa học của tinh dầu được phân tích bằng phương pháp sắc ký khí-khối phổ (GC-MS). Hoạt tính chống oxy hóa đã được kiểm tra bằng thử nghiệm 2,2-diphenyl-1-(2,4,6-trinitrophenyl) hydrazyl (DPPH) và hoạt tính diệt ấu trùng của muỗi được kiểm tra đối với ấu trùng tuổi thứ tư của véc tơ truyền bệnh sốt rét Anopheles stephensi. Cá giống Oreochromis mossambicus được sử dụng làm mô hình sinh học cho các nghiên cứu về độc tính.

    Tổng cộng có 48 thành phần hóa học, bao gồm 44 (94,67%) từ cụm hoa và 19 (97,09%) từ dầu lá đã được xác định; δ-cadinene (14,68%) và linalool (6,99%) là thành phần chính của tinh dầu cụm hoa, trong khi tính dầu lá chứa 1-octen-3-ol (34,08%), methyl linoleate (17,2%) và germacrene D (11,16 %). Thử nghiệm chống oxy hóa cho thấy giá trị nồng độ hiệu quả (EC50) là 22,76 μg/mL đối với tinh dầu lá và 26,18 μg/mL đối với tinh dầu cụm hoa, tương ứng với 17,57 μg/mL axit ascorbic. Cả hai loại tinh dầu đều cho thấy hiệu quả diệt bọ gậy đáng kể và nồng độ gây chết (LC50) lần lượt là 39,08 μg/mL (tinh dầu hoa) và 33,19 μg/mL (tinh dầu lá). Đáng chú ý là các tinh dầu này đều không độc đối với cá ở nồng độ được thử nghiệm.

    Nghiên cứu này cho thấy tinh dầu chiết xuất từ ​​lá và hoa của H.capitata là chất chống oxi hóa hiệu quả và có thể đóng vai trò là tác nhân diệt bọ gậy rẻ tiền.

Nguồn: doi.org/10.2147/JEP.S355280

Người dịch: Nguyễn Thị Thu

Người duyệt: Hà Hải Anh