Tên khoa học: Fagopyrum esculentum Moench (= Polygonum fagopyrum L.), họ Rau răm (Polygonaceae)

Đặc điểm thực vật: Cây thảo, mọc hàng năm, thân cao có thể đến 80 cm. Lá phía dưới có cuống, lá ở ngọn không cuống. Lá hình mũi mác, hình tim phía đáy. Hoa màu trắng hoặc hồng. Cụm hoa là những chùm tự họp thành ngù. Quả có 3 góc, dài 5 - 6mm, rộng 2- 3mm, màu nâu, nội nhũ có tinh bột, lá mầm gấp thành chữ S. Lúa mạch 3 góc không đòi hỏi đất màu mỡ, có thể trồng ở đất xấu không thích hợp với các loại ngũ cốc khác, ví dụ ở các vùng miền núi như Hoàng Liên Sơn, Cao Bằng...

Thành phần hoá học: Lá chứa 2 - 3% rutin (theo lá khô). Bằng cách cải tạo giống (gây đa bội) người ta đã tạo được những chủng có hàm lượng 5 - 8% rutin. Hàm lượng rutin cao ở cây trước khi ra hoa. Chú ý rằng trong quá trình phơi khô, rutin dễ bị enzym thuỷ phân, cần ổn định bằng phương pháp nhiệt khô. Thân và hoa có ít rutin nên loại đi, hạt không có rutin. Lá còn chứa một sắc tố màu đỏ là fagopyrin. Chất này xuất hiện về sau trong quá trình trưởng thành của cây. Đây là dẫn chất dianthron. Chất này có thể gây cho súc vật dễ bị mẫn cảm với ánh sáng (tương tự hypericin trong các loài Hypericum, xem phần anthranoid) nên có thể gây chứng lở da ở súc vật ăn lá cây. Trong quá trình chiết xuất rutin, chất này được loại đi bằng cách cho hấp phụ qua Silica gel.

Công dụng: Hiện nay nhân dân ta tại một số vùng chỉ mới trồng cây lúa mạch ba góc để làm thức ăn cho gia súc và người. Một số nơi dùng lá nấu canh ăn cho sáng mắt, thính tai. Ta đang bắt đầu nghiên cứu để dùng lúa mạch ba góc làm nguyên liệu chế rutin. Tại các nước châu Âu và một số nước khác người ta chỉ dùng mạch ba góc để làm nguyên liệu chế rutin.

Ds. Trần Thị Diễm Thuỳ.

Người duyệt: Ths. Nguyễn Thị Thuỳ Trang

TLTK:

1. "Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam", Đỗ Tất Lợi, tái bản năm 2016.

2. "Dược liệu học", tập 1, Nhà xuất bản Y học Hà Nội, năm 2011.

3. "Dược học cổ truyền", Nhà xuất bản Y học, năm 2006.