1. Nấm mốc trên các dạng thuốc

1. Dung dịch thuốc:

Là dạng bào chế có độ ổn định kém thường có các phản ứng thủy phân, oxy hóa, racemic hóa, phản ứng tạo phức, cũng như sự phát triển của vi khuẩn, nấm mốc.

Cách khắc phục:

• Nếu dung môi là nước thì phải là nước cất, được khử khoáng, lọc tiệt trùng.
• Sử dụng các chất bảo quản chống nấm mốc. Hoặc các hệ đệm pH duy trì ở pH không thích hợp cho sự phát triển của nấm mốc.
• Qui trình bào chế và bảo quản được đảm bảo GMP, GLP.

2. Siro thuốc:

Là dạng bào chế có nước, lại lại chứa lượng đường cao nên siro là dạng thuốc rất dễ bị nấm mốc.

Cách khắc phục:

• Qui trình làm phải đảm bảo sạch sẽ, các dụng cụ khuấy trộn và lọc cần được tiệt trùng và vệ sinh cẩn thận.
• Thêm các chất bảo quản như nipagin, nipasol (0,03-0,05 %) để chống nấm mốc.

3. Potio, elixir:

Dạng chế phẩm có đường, trong đó potio khó bảo quan hơn, còn elixir do có ethanol, glycerin, propylene glycol nên ổn định hơn.

Các khắc phục nấm mốc tương tự như siro thuốc. Riêng potio nên pha trước khi dùng trong vòng 2 ngày.

4. Thuốc tiêm:

Dạng chế phẩm có sinh khả dụng tốt nhất tuy nhiên giá thành cao và khó sử dụng, đồng thời yêu cầu về độ vô khuẩn là rất cao nên quá trình bào chế rất nghiêm ngặt nhằm đảm bảo vô khuẩn.

Cách khắc phục nấm mốc:

• Qui trình cần vô khuẩn, nước cất pha tiêm được lọc và khử khoáng, tiệt trùng. Các dụng cụ, hóa chất, máy móc, môi trường đều phải đạt chuẩn pha tiêm.
• Sử dụng các chất sát khuẩn để tiêu diệt vi sinh vật vô tình lọt vào trong quá trình bào chế hay quá trình sử dụng. Để tiêu diệt nấm mốc hay sử dụng nhất là nipagin và nipasol. Tác dụng chủ yếu của các paraben là chống nấm, dùng phối hợp đồng thời hai chất sẽ có tác dụng tốt hơn.

5. Thuốc nhỏ mắt:

Tương tự như những dạng thuốc khác thì dạng bào chế có nước rất dễ bị nấm mốc, ngoài ra thuốc nhỏ mắt sau khi được mở niêm phong sẽ tiếp xúc với môi trường bên ngoài nên dễ nhiễm các bào tử nấm. Mắt có men lysozyme tác dụng kháng khuẩn nhẹ nhưng vẫn cần các chất sát khuẩn, kháng nấm cần thiết.

Cách khắc phục:

• Qui trình bào chế đảm bảo vô khuẩn, nguyên liệu, dụng cụ, máy móc, nhà xưởng đạt chuẩn sản xuất thuốc nhỏ mắt.
• Sử dụng các chất diệt nấm, thường dùng methyl và propyl ester của acid parahydroxybenzoic. Tuy nhiên tác dụng diệt nấm của chúng không mạnh vì nhiều loại nấm vẫn sống trong dung dịch đậm đặc của 2 ester này.

6. Cồn thuốc, rượu thuốc, cao thuốc:

Thường các chiết xuất từ dược liệu khá dễ mốc vì lượng nước, hỗn hợp các chất được chiết xuất ra và sự kém ổn định trong quá trình bảo quản của chúng. Tuy nhiên cồn thuốc và rượu thuốc thường ít bị mốc vì chúng có một lượng ethanol lớn chống nấm mốc, nếu được bào chế đúng cách, sử dụng độ cồn và phương pháp bào chế phù hợp thì ta có thể yên tâm về vấn đề nấm mốc của cồn thuốc và rượu thuốc. Cao thuốc thì dễ bị mốc hơn vì là lượng ethanol thấp hơn, ta có thể phối hợp thành các dạng bào chế khác để dễ bảo quản hơn.

7. Nhũ tương, hỗn dịch:

Là dạng bào chế chứa các hệ dị thể, không đồng tan vào nhau nên dễ mất ổn định, thay đổi trạng thái bào chế. Ngoài ra dạng thuốc thường có nước dù ít hay nhiều cũng tạo điều kiện cho sự phát triển của nấm mốc.

Các khắc phục:

• Tránh sử dụng các tá dược dễ bị nấm mốc như các chất nhũ hóa thiên nhiên: các carbonhydrat, các protein,… sử dụng các chất ổn định bền như polyoxyethylen glycol.
• Sử dụng các chất bảo quản.

8. Thuốc phun mù:

Là dạng thuốc giá thành cao có nhiểu ưu điểm về khả năng phân liều và tránh tiếp xúc với môi trường bên ngoài, nên khả năng thâm nhập của các tác nhân vi sinh vật là gần như không có. Tuy nhiên vẫn cần các tác nhân chống nấm bên trong hỗn hợp thuốc phun mù để đảm bảo các vi sinh vật xâm nhiễm trong quá trình sản xuất bị hạn chế hoặc tiêu diệt.

Cách khắc phục:

• Qui trình, nguyên liệu, máy móc và dụng cụ đảm bảo chuẩn sản xuất thuốc phun mù.
• Với thuốc phun mù hệ dung dịch chất bảo quản thường dùng là methyl và propyl paraben.
• Với thuốc phun mù hệ hỗn dịch hay dùng benzalkonium.

9. Thuốc mỡ:

Thuốc mỡ là dạng thuốc có thể chất mềm, dùng để bôi ngoài da hay niêm mạc, nhằm bảo vệ da hoặc đưa thuốc thấm qua da. Bột nhão bôi da là loại thuốc mỡ có chứa một tỷ lệ lớn dược chất rắn không tan trong tá dược. Kem bôi da có thể chất mềm và mịn màng do sử dụng các tá dược nhũ tương chứa một lượng chất lỏng đáng kể. (theo dược điển Việt Nam II) Tuy nhiên thuốc mỡ còn được phân làm nhiều loại mà không được mô tả trong định nghĩa trên. Vì có thể chất mềm và chứa chất lỏng thường là nước nên khả năng bị nấm mốc xâm nhập là có. Tùy vào loại thuốc mỡ thân dầu hay thân nước; tá dược dễ bị nấm mốc hay không mà khả năng nhiễm nấm của chế phẩm là nhiều hoặc ít.

Cách khắc phục:

• Qui trình, nguyên liệu, máy móc và dụng cụ đảm bảo chuẩn sản xuất thuốc mỡ.
• Nên tránh các tá dược dễ bị nấm mốc hoặc nếu dùng thì nên thêm các chất bảo quản cần thiết:
  • Tác dược thân dầu thường ít bị tác động bởi nấm mốc hơn tá dược thân nước. ví dụ: Tá dược hydrocarbon, silicon có các đặc tính lý hóa ổn định lại ít bị tác động của nấm mốc, nên sử dụng.
  • Các tá dược thân nước dễ bị nấm mốc tác động. Ví dụ: gel dẫn chất cellulose thường dễ bị nhiễm khuẩn nên thận trọng.

10. Thuốc viên:

Là dạng thuốc rắn, được điều chế bằng cách nén một hay nhiều loại dược chất (có thêm hoặc không thêm tá dược), thường có hình trụ dẹp, mỗi viên là một đơn vị phân liều. Là dạng thuốc được sử dụng nhiều nhất, tiện dụng.

Thuốc viên nén có một tỷ lệ nước nhỏ trong viên nhưng đôi khi vẫn bị nấm mốc vì các tá dược hút ẩm hoặc các dạng bào chế từ cao dược liệu hoặc hiện tượng ectơti. Ví dụ: tinh bột dễ bị nấm mốc trong quá trình bảo quản…

Cách khắc phục:

• Qui trình, máy móc, dụng cụ, môi trường đạt điều kiện sản xuất viên nén.
• Sấy cốm cho khô đến độ ẩm phù hợp để dập viên thuận lợi và độ ẩm viên thích hợp.
• Sử dụng các tá dược không hút ẩm mạnh. Riêng các sản phẩm viên nén từ cao dược liệu sử dụng calci carbonat, magnesi carbonat để hút bớt nước trong cao.
• Sử dụng phương pháp dập thẳng, dập thô để tránh giai đoạn xát hạt ướt dễ nhiễm vi sinh vật.
• Có thể bao viên để tránh tác động ẩm, nhiệt,…

11.  Thuốc nang:

Thuốc nang là dạng thuốc phân liều bao gồm:

• Một vỏ rỗng để đựng thuốc (bằng tinh bột hoặc gelatin), gắn liền với thuốc và đưa vào cơ thể cùng với thuốc. Sau khi tan rã giải phóng thuốc, vỏ đựng được  tiêu hóa trong cơ thể.
• Một đơn vị phân liều của dược chất đã được bào chế dưới các dạng thích hợp để đóng vào vỏ (bột hạt, dung dịch, viên nén…)

Một trong các nhược điểm của thuốc nang là lớp gelatin và tinh bột bên ngoài dễ bị nấm mốc nếu bảo quản không tốt.

Cách khắc phục:

• Qui trình bào chế, máy móc, dụng cụ, nguyên liệu, vệ sinh và bảo quản đạt chuẩn.
• Sử dụng chất bảo quản: thường dùng các dẫn xuất paraben hoặc các sulfur oxid dưới dạng natri metasulfit hoặc natri sulfit. Phối hợp với các bao bì thích hợp.