TIÊU CHẢY DO VI KHUẨN

1. ĐẠI CƯƠNG

 Tiêu chảy do vi khuẩn là bệnh thường gặp ở mọi lứa tuổi, liên quan mật thiết đến vệ sinh an toàn thực phẩm. Biểu hiện lâm sàng chung thường thấy là: sốt, nôn, đau bụng, và tiêu chảy nhiều lần/ngày.

 Trường hợp tiêu chảy nặng có thể gây mất nước hoặc nhiễm khuẩn nhiễm độc toàn thân, dẫn tới tử vong, đặc biệt ở trẻ em và người già.

2. CĂN NGUYÊN THƯỜNG GẶP

 Tiêu chảy do độc tố vi khuẩn : Vibrio cholerae, E. coli, Clostridium difficile, tụ cầu.

 Tiêu chảy do bản thân vi khuẩn (tiêu chảy xâm nhập): Shigella, Salmonella, E. coli, Campylobacter, Yersinia…

3. CHẨN ĐOÁN

Dựa vào lâm sàng và xét nghiệm.

a) Lâm sàng: Biểu hiện đa dạng tùy thuộc vào căn nguyên gây bệnh.

 Nôn và buồn nôn.

 Tiêu chảy nhiều lần, tính chất phân phụ thuộc vào căn nguyên gây bệnh:

 Tiêu chảy do độc tố vi khuẩn: Phân có nhiều nước, không có bạch cầu hoặc hồng cầu trong phân.

 Tiêu chảy do vi khuẩn xâm nhập: Phân thường có nhầy, đôi khi có máu.

 Biểu hiện toàn thân:

 Có thể sốt hoặc không sốt.

 Tình trạng nhiễm độc: Mệt mỏi, nhức đầu, có thể có hạ huyết áp.

 Tình trạng mất nước.

b) Lâm sàng một số căn nguyên thường gặp

 Tiêu chảy do lỵ trực khuẩn (hội chứng lỵ): Sốt cao, đau bụng quặn từng cơn, mót rặn, đi ngoài phân lỏng lẫn nhầy máu.

 Tiêu chảy do tả: Khởi phát rất nhanh trong vòng 24 giờ, tiêu chảy dữ dội và liên tục 20-50 lần/ngày, phân toàn nước như nước vo gạo, không sốt, không mót rặn, không đau quặn bụng.

 Tiêu chảy do độc tố tụ cầu: Thời gian ủ bệnh ngắn 1-6 giờ, buồn nôn, nôn, tiêu chảy nhiều nước nhưng không sốt.

 Tiêu chảy do E. coli:

 Tiêu chảy do E. coli sinh độc tố ruột (ETEC): đi ngoài phân lỏng không nhầy máu, không sốt. Bệnh thường tự khỏi.

 Tiêu chảy do E. coli (EIEC, EPEC, EHEC): sốt, đau quặn bụng, mót rặn, phân lỏng có thể lẫn nhầy máu (hội chứng lỵ).

 Tiêu chảy do Salmonella: Tiêu chảy, sốt cao, nôn và đau bụng.

4. ĐIỀU TRỊ

4.1. Nguyên tắc

 Điều trị kháng sinh tùy căn nguyên. Cần dự đoán căn nguyên và điều trị ngay. Điều chỉnh lại kháng sinh nếu cần sau khi có kết quả cấy phân.

 Đánh giá tình trạng mất nước và bồi phụ nước điện giải.

 Điều trị triệu chứng.

4.2. Sử dụng kháng sinh trong tiêu chảy nhiễm khuẩn do  căn nguyên thƣờng gặp

 Kháng sinh thường hiệu quả trong trường hợp tiêu chảy xâm nhập.

 Thường dùng kháng sinh đường uống. Kháng sinh đường truyền chỉ dùng trong trường hợp nặng có nhiễm khuẩn toàn thân.

 

 

 Liều dùng kháng sinh ở đây chủ yếu áp dụng cho người lớn. Đối với trẻ em, tham khảo thêm “Hướng dẫn xử trí tiêu chảy ở trẻ em” (Bộ Y tế 2009).

a) Tiêu chảy do E. coli, Campylobacter, Yersinia, Salmonella, Vibrio spp.

 Thuốc ưu tiên: kháng sinh quinolon (uống hoặc truyền) x 5 ngày (người >12 tuổi) :

 Ciprofloxacin 0,5 g x 2 lần/ngày.

 Hoặc norfloxacin 0,4 g x 2 lần/ngày.

 Thuốc thay thế:

 Ceftriaxon đường tĩnh mạch (TM) 50 - 100 mg/kg/ngày x 5 ngày.

 TMP-SMX 0,96g x 2 lần/ngày x 5 ngày.

 Doxycyclin 100 mg x 2 lần/ngày x 5 ngày.

b) Tiêu chảy do Clostridium difficile

 Thuốc ưu tiên: Metronidazol 250 mg (uống) mỗi 6 giờ x 7 - 10 ngày.

 Thuốc thay thế: Vancomycin 250 mg (uống) mỗi 6 giờ x 7 - 10 ngày.

c) Tiêu chảy do Shigella (lỵ trực khuẩn)

 Thuốc ưu tiên: Quinolon (uống hoặc truyền TM) x 5 ngày (người > 12 tuổi):

 Ciprofloxacin 0,5 g x 2 lần/ngày.                                                  

 Hoặc norfloxacin 0,4 g x 2 lần/ngày.

 Thuốc thay thế:

 Ceftriaxon (TM) 50-100 mg/kg/ngày x 5 ngày.

 Hoặc azithromycin (uống) 0,5 g/ngày x 3 ngày (ưu tiên cho phụ nữ có thai) hoặc azithromycin (uống) 10 mg/kg/ngày x 3 ngày (cho trẻ em <12 tuổi).

d) Tiêu chảy do thương hàn (Salmonella typhi, paratyphi)

 Thuốc ưu tiên: Quinolon (uống hoặc truyền) x 10-14 ngày (người lớn >12 tuổi):

 Ciprofloxacin 0,5 g x 2 lần/ngày.

 Hoặc norfloxacin 0,4 g x 2 lần/ngày.

 Thuốc thay thế: Ceftriaxon (TM) 50 - 100 mg/kg/lần x 1 lần/ngày x 10 - 14 ngày.

 

e) Tiêu chảy do vi khuẩn tả

 Hiện nay vi khuẩn tả đã kháng lại các kháng sinh thông thường, thuốc được lựa chọn hiện nay là:

Nhóm Quinolon (uống) x 3 ngày (người > 12 tuổi):

 Ciprofloxacin 0,5 g x 2 lần/ngày.

 Hoặc norfloxacin 0,4 g x 2 lần/ngày.

Hoặc azithromycin (uống) 0,5 g/ngày x 3 ngày (ưu tiên cho phụ nữ có thai) hoặc azithromycin (uống) 10 mg/kg/ngày x 3 ngày (cho trẻ em < 12 tuổi)

 Thuốc thay thế:

 Erythromycin 1g/ngày uống chia 4 lần/ngày (trẻ em 40 mg/kg/ngày),  trong 3 ngày.

 Hoặc doxycyclin 300 mg liều duy nhất (dùng trường hợp vi khuẩn còn nhạy cảm).