Ds. Hồ Thị Ngọc - khoa Dược - Đại Học Duy Tân

So sánh điều trị cai nghiện heroin giữa Methadone và Buprenorphine với naloxone dưới góc độ dược lý

Như chúng ta đã biết nghiện Heroin là một vấn đề nan giải cho xã hội đã xảy ra từ lâu cho tới thời điểm bây giờ. Hàng năm gây thiệt hại cả về kinh tế và con người, bệnh tật… luôn là thách thức cho WHO cùng các tổ chức sức khỏe khác trên thế giới. Để cai nghiện heroin, có rất nhiều chương trình diễn ra liên quan đến các hoạt chất Methadone, Burprenorphine, naloxone giúp cho bệnh nhân có thể cai nghiện và về với cộng đồng. Bài viết này sẽ cung cấp dưới góc độ dược lý so sánh điều trị cai nghiện heroin giữa Methadone và buprenorphine với naloxone.

Methadone, burprenophine, naloxone là gì?

Hình 1. Đáp ứng của methadone, buprenorphine, naloxone

Methadone: chất chủ vận toàn phần

Buprenorphine: chất chủ vận một phần

Naloxone: chất đối kháng

Ở hình 1. biểu thị đáp ứng của methadone, buprenorphine, naloxone với μ receptor . Vậy ở đây chúng ta có thể thấy methadone là một chất chủ vận toàn phần tức là nó sẽ gắn và kích hoạt được các thụ thể của opioid(ligand: heroin) nghĩa là sẽ có gần như đầy đủ các tác dụng của dẫn chất opioid. Khi sử dụng methadone để cai nghiện tức là người ta muốn chủ đích thay thế chuyển nghiện heroin sang methadone, sau đó hiệu chỉnh liều methadone thích hợp theo phác đồ cai nghiện để có cai nghiện cho bệnh nhân. Như vậy, vì mang gần như đầy đủ hiệu lực tác dụng nên methadone sẽ ít gây ra hiện tượng cai thuốc, tuy nhiên đi kèm vào đó sẽ là tác dụng bất lợi ví dụ như suy hô hấp dễ xảy ra với bệnh nhân.

Buprenorphine là chất chủ vận một phần, nghĩa là không mang lại một hiệu quả đáp ứng đầy đủ như các ligand opioid(methadone, heroin, morphine). Chúng ta có thể thấy được nếu dùng buprenorphine sẽ đạt hệu lực dược lý chỉ một phần, các thử nghiệm cũng cho thấy buprenorphine chỉ có tác dụng như khi sử dụng methadone liều trung bình. Như vậy, buprenorphine cũng có tác dụng giống methadone tuy nhiên thể hiện kém hơn, vì vậy ít gây ra tác dụng phụ, có tác dụng trần, không gây ra nguy cơ quá liều.

Naloxone là chất đối kháng, nghĩa là sẽ gắn được với receptor tuy nhiên lại không cho đáp ứng. Vì vậy, sử dụng naloxone để ngăn chặn sự quá liều khi sử dụng heroin. Sẽ làm mất tác dụng của heroin nên nếu sử dụng một mình naloxone để cai nghiện sẽ gây ra hiện tượng cai thuốc(vật vã, cuồng, la hét, sốc…) rất nguy hiểm cho bệnh nhân. Naloxone thường được phối hợp cùng với buprenorphine để cai nghiện cho bệnh nhân vì vừa giảm được số lượng receptor với heroin và còn tránh được hiện tượng cai thuốc.

hình 2. Tính chọn lọc receptor của các thuốc opioid

Chúng ta đã biết morphine có 3 receptor đã tìm thấy trong cơ thể gồm Muy, Delta, Kappa. Tuy nhiên thể hiện mạnh nhất vẫn là receptor Muy. So sánh methadone, buprenorphine, naloxone về tính chọn lọc cũng rất phù hợp do cùng tác dụng mạnh trên μ receptor .

Khi kích thích μ receptor trên não bộ sẽ ức chế dẫn truyền cảm giác đau, cũng như ức chế trung tâm ho, trung tâm hô hấp trên não bộ. Ứng với sự chọn lọc trên, có thể sử dụng methadone, buprenorphine như thuốc giảm đau, còn naloxone thuốc điều trị quá liều heroin gây sốc, ngạt thở, tăng tiết…(hình 3)

Hình 3. tác động của chủ vận Mu receptor

Như vậy trên đây là so sánh điều trị của 3 thuốc methadone, buprenorphine cùng naloxone ở góc độ dược lý. Bài viết mang tính chất và còn nhiều thiếu sót. Tuy nhiên, vì cơ chế tác động của 3 hoạt chất này khác nhau nên dựa vào đó các nhà nghiên cứu đã cho ra các dạng chế phẩm điều trị cai nghiện heroin. Theo đó, chúng ta có các chương trình cai nghiện bằng methadone hoăc phối hợp giữa burprenorphin và naloxone, và đã cho thấy hiệu quả cũng như tính tương đồng giữa phân tích dược lý và thử nghiệm dược lâm sàng.