Ds. Hồ Thị Ngọc - khoa Dược - Đại Học Duy Tân

Ngộ độc gan do paracetamol

Paracetamol là hoạt chất được sử dụng như một thuốc không kê đơn trên thị trường thuốc. Nhưng sản phẩm chuyển hóa qua gan của Paracetamol có độc với tế bào gan. Để giải độc paracetamol đối với tế bào thường dùng N-acetyl cystein. Cùng tìm hiểu cơ chế giải độc paracetamol qua bài viết này.

1.Nguồn gốc hình thành paracetamol

Paracetamol được sử dụng như thuốc giảm đau-hạ sốt và ít khả năng chống viêm nên không được phân nhóm vào cùng NSAIDs. Được phát hiện vào năm 1893 trong nước tiểu của bệnh nhân sử dụng phenacetin để hạ sốt. Năm 1948, người ta xác định được paracetamol là sản phẩm chuyển hóa của acetanilide và có tác dụng hạ sốt. Sau này khi phát hiện paracetamol khá an toàn, dung nạp tốt không gây tình trạng met-hemoglobin, thuốc này đã được sử dụng rộng trên thị trường. Năm 1953, GSK là hãng dược phẩm đầu tiên sản xuất paracetamol với tên Brand name là Panadol.

 2.Cơ chế ngộ độc tế bào gan do Paracetamol

Như ở tựa bài có nhắc đến Paracetamol gây độc tế bào gan, cụ thể ở đây là hủy hoại tế bào gan. Khi sử dụng với liều >150mg/kg ở người trưởng thành. Theo một nghiên cứu có khoảng 30.000 bệnh nhân tới bệnh viện với biểu hiện ngộ độc gan do Paracetamol tại Hoa Kỳ hàng năm.  

Hình 1. Quá trình chuyển hóa paracetamol tại gan

Khi sử dụng quá liều paracetamol sẽ bị tăng chuyển hóa thành NAPQI có độc với tế bào thông qua CYP2E1 (5-9%) có tại gan, đây là chuyển hóa pha I(hình 1). Để tránh độc cho gan, NAPQI nhanh chóng bị chuyển hóa bởi GSH để thành chất không độc cho tế bào gan.

 3.Biểu hiện ngộc độc do paracetamol

• Một số người có biểu hiện đặc biệt hoặc không trong khoảng thời gian 24 giờ đầu khi sử dụng quá liều paracetamol
• Có thể gặp một số dấu hiệu: đau đầu, đau bụng, ù tai, nôn, buồn nôn
• Sau đó vài ngày: vàng da, rối loạn đông máu, lú lẫn, giảm sinh hiệu.
• Một số dấu hiệu khác: suy thận, viêm tụy, nhiễm toan lactic, hạ đường huyết.

Trên đây là một số biểu hiện ngộc do paracetamol có thể liên quan đến hoại tử tế bào gan.

4.Cơ chế giải độc gan do paracetamol

Như vậy, paracetamol gây độc cho tế bào gan do sản phẩm chuyển hóa quá dư thừa(quá liều) kèm theo sự duy giảm GSH để chuyển hóa. Ngoài ra, có bằng chứng khoa học chứng minh rằng Paracetamol tạo ra NAPQI gắn kết với một số protein tế bào, đặc biệt là các protein ti thể. Vì vậy rối loạn chức năng ti thể giảm tổng hợp ATP cũng là một nguyên nhân gây độc tế bào. Từ các nguyên nhân kể trên, phương pháp giải độc gan do paracetamol có thể là:

• Sử dụng N-acetylcystein giải độc gan do Paracetamol
• N-acetylcystein hoạt động như một tiền thân của GSH, thúc đẩy chuyển hoá NAPQI, ngoài ra còn cung cấp các thiol có tác dụng như chất chống oxy hóa.
• Liều khởi đầu của paracetamol được duy trì trong 60 phút, tùy mức độ gây độc mà hàm lượng N- acetylcystein thay đổi.
• Không làm tăng chuyển hóa paracetamol => không tăng thải trừ paracetamol
• Chăm sóc hỗ trợ cho bệnh nhân ngộ độc:
• Đánh giá sinh hiệu của bệnh nhân: nhịp thở, nhịp tim, huyết áp, huyết động.
• Sử dụng than hoạt tính trong khoảng thời gian 1h sau khi sử dụng paracetamol bằng đường uống.
• Đánh giá phẫu thuật ghép gan cho bệnh nhân có độc tính gan nặng dẫn tới suy gan.

Cảm ơn các bạn đã theo dõi bài viết. Qua đây chúng ta có thể cần cẩn trọng hơn khi sử dụng paracetamol. Do hoạt chất này được FDA chấp thuận và cho bán rộng rãi, sử dụng như một thuốc không kê đơn thiết yếu nên rất dễ gây quá liều do thiếu hiểu biết từ người sử dụng. Tuy chỉ ở mức độ tham khảo nhưng bài viết đã cung cấp về hậu quả, biểu hiện cũng như cách xử trí ngộ độc gan do paracetamol khi quá liều.

Tài liệu tham khảo

1. Sneader, Walter (2005). Drug Discovery: A History. Hoboken, N.J.: Wiley.