18/12/2020 09:02:34 AM
Tin chuyên môn & NCKH
TỔNG HỢP CÁC LOÀI TRONG CHI LITSEA (BỜI LỜI) - HỌ LONG NÃO

TỔNG HỢP CÁC LOÀI TRONG CHI LITSEA (BỜI LỜI)

I. Đặc điểm thực vật học:

  • Cây dạng bụi, gỗ nhỏ hoặc kích thước trung bình, thường xanh hoặc rụng lá, rất ít có cây gỗ lớn. Vỏ ngoài thường nhẵn, ít khi nứt nẻ, màu xám nhạt, xám nâu, nâu đỏ nhạt. Vỏ trong thường có màu kem, màu vàng cam, màu vang chanh đến màu đỏ nhạt, thường có mùi hăng mạnh.
  • Lá đơn mọc cách, mọc đối hay gần như đối nhau, phiến lá nguyên, có những tuyến nhỏ chứa tinh dầu khi vò nát có mùi thơm: gân lá dạng lông chim, mặt dưới lá có màu lam hoặc phấn phớt trắng.
  • Hoa đực, cái khác gốc. Cụm hoa hình chùm hay tán có cuống hay không cuống. Mọc ở kẻ lá hay ở đầu cành, đôi khi ở cả thân. Hoa thường đơn tính, ít khi lưỡng tính. Hoa đực thường có 9-12 nhị hữu thụ, sắp xếp 3 hoặc 4 vòng, bao phấn 4 ô, bầu chỉ có vết tích. Hoa cái với bầu thượng, hình cầu, hình trứng hoặc thuôn. Thịt quả thường có tinh dầu, 1 hạt
  1. Chi Litsea là một trong những chi lớn thuộc họ Long não (Lauraceae) bao gồm khoảng 400 loài, phân bố ở khắp các khu vực thuộc vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới trên thế giới, ngoại trừ Châu Phi. Riêng vùng Đông Nam Á, chi Litsea có khoảng 150 loài trên thế giới chi này có khoảng 400 loài.
  1. Ở Việt Nam, các số liệu thống kê về số lượng loài trong chi Litsea khá thống nhất:
  • Theo Phạm Hoàng Hộ ở Việt Nam có 45 loài
  • Theo Nguyễn Tiến Bân ở Việt Nam có 43 loài

II. PHÂN BỐ VÀ SINH THÁI

STT

LOÀI

PHÂN BỐ

SINH THÁI

1

Litsea baviensis Lecomte - Bời lời ba vì

Lào Cai (Sa Pa), Sơn La (Mộc Châu), Lạng Sơn (Hữu Lũng), Hà Tây (Ba Vì), Ninh Bình (Cúc Phương), Thanh Hóa, Nghệ An (Quỳ Châu), Hà Tĩnh (Vũ Quang), Khánh Hòa (Nha Trang). Còn có ở Trung Quốc (Vân Nam, Quảng Tây, Quảng Đông, Hải Nam).

Mọc rải rác trong rừng thường xanh, ở độ cao 300-1.200 m. Ra hoa tháng 6-7, có quả tháng 12-3 (năm sau).

2

Litsea cambodiana Lecomte - Bời lời cam bốt

Chỉ phân bố ở Việt Nam (Quảng Trị, Thừa Thiên Huế) và Campuchia.

Mọc rải rác trong rừng nhiệt đới thường xanh cây lá rộng, ở độ cao dưới 1.000 m. Ra hoa tháng 4-6.

3

Litsea cubeba (Lour.) Pers. - Màng tang

Trên thế giới, Màng tang phân bố phổ biến từ vùng Đông Himalaya đến khắp vùng Đông Á và Đông Nam Á bao gồm Trung quốc, Mianma, Triều Tiên, Nhật Bản, Việt Nam, Lào, Ấn Độ, Indonesia (Java) và một vài nơi khác. Cây còn được trồng để lấy tinh dầu ở Nhật Bản, vùng Nam Trung Quốc và Đài Loan. Ở Việt Nam, Màng tang phân bố hầu như ở tất cả các tỉnh trung du và miền núi. Cây mọc tập trung nhiều ở các tỉnh dọc theo biên giới phía Bắc như Quảng Ninh, Cao Bằng, Lạng Sơn, Lào Cai, Lai Châu, Sơn La và một số tỉnh khác như Bắc Cạn, Tuyên Quang, Yên Bái, Hòa Bình và Thanh Hóa. Ở miền nam, Màng tang có nhiều ở Quảng Nam, Quảng Ngãi, Gia Lai, Kom Tum, Đắc Lắc, Lâm Đồng …

Mọc rải rác hay tập trung từng đám nhỏ trong rừng thứ sinh hoặc rừng phục hồi sau nương rẫy, ở độ cao 100-1.500 m. Ra hoa tháng 2-3, có quả tháng 7-8.

4

Litsea euosma W.W.Sm - Bời lời hương

 

Phân bố ở Bắc Bộ. Nhiều nhất ở Vĩnh Phúc (Tam Đảo). Còn có ở Trung Quốc.

Cây mọc rải rác trong rừng lá rộng thường xanh nhiệt đới và cận nhiệt đới từ vùng núi thấp đến độ cao 700-800m. Cây trung tính, lúc nhỏ đòi hỏi tán che mới phát triển bình thường, khi trường thành là cây mọc ở tầng 2 hay tầng 3 trong rừng nhiều tầng hoặc phân bố rải rác ven rừng, ven khe. Tái sinh tương đối kém. Ưa đất có tầng dày, nhiều mùn và thoát nước.

5

Litsea ferruginea Liou - Bời lời sét

Hà Tĩnh (Vũ Quang), Quảng Trị.

Mọc rải rác trong rừng thường xanh, ở độ cao dưới 1.000 m. Ra hoa tháng 4-6, có quả tháng 10-12.

6

Litsea glutinosa (Lour.) C. B. Robins. - Bời lời nhớt

Lào Cai (Bắc Hà), Sơn La (Sông Mã, Mộc Châu), Lạng Sơn (Hữu Lũng), Bắc Giang (Hiệp Hòa), Phú Thọ, Hà Nội, Hải Phòng (Đồ Sơn), Ninh Bình (Chợ Ghềnh), Hà Tĩnh (Vũ Quang), Thừa Thiên Huế, Kom Tum (Kon Plông), Gia Lai (Măng Yang), Đắc Lắc (Đắc Mil). Còn có ở Ấn Độ, Trung Quốc, Malaixia, Philippin, Lào…

Cây ưa sáng, lúc nhỏ chịu bóng, thường mọc ở rừng thứ sinh hay còn tương đối nguyên sinh. Đôi khi cũng gặp ở vùng đồi cây bụi hay bờ các nương rẫy. Ra hoa tháng 6-7, có quả tháng 10-12. Côn trùng là một tác nhân truyền phấn. Những cây có đường kính thân dưới 10cm, sau khi chặt đều có khả năng tái sinh cây chồi.

7

Litsea griffithii Gamble var. annamensis H. Liou - Bời lời trung bộ

Hòa Bình (Chợ Bờ), Nghệ An (Cô Ba), Hà Tĩnh (Vũ Quang),  Quảng Trị (Làng Khoai).

 

Mọc trong rừng, ven suối, ven đường, nơi sáng, ở độ cao khoảng 300 m. Ra hoa tháng 4-5, có quả tháng 8-9.

8

Litsea helferi Hook. f. - Bời lời Helfer

Vĩnh Phúc (Tam Đảo), Hà Tĩnh (Vũ Quang). Còn có ở Ấn Độ, Trung Quốc.

Mọc rải rác trong rừng thường xanh, ở độ cao 800-1.000 m. Có quả tháng 11-12.

9

Litsea lancifolia (Roxb.ex Nees) Hook.f - Bời lời lá thon

Sơn La, Vĩnh Phúc, Hòa Bình, Nghệ An, Bình Định, Kom Tum, Gia Lai, Ninh Thuận. Còn có ở Trung Quốc, Ấn Độ,  Indonesia.

Cây mọc rải rác trong rừng ẩm thường xanh vùng núi, nơi có đất sâu ẩm, mát. Tái sinh trung bình. Mùa hoa tháng 7.

10

Litsea lancilimba Merr. - Bời lời quả to

Lạng Sơn (Hữu Lũng), Vĩnh Phúc (Tam Đảo), Hà Tĩnh (Vũ Quang), Gia Lai (Măng Yang). Còn có ở Trung Quốc (Vân Nam, Quảng Tây, Quảng Đông), Triều Tiên.

Mọc rải rác trong rừng nguyên sinh, ở độ cao 300-1.000 m. Ra hoa tháng 5-6, có quả tháng 11-12.

 

11

Litsea monopetala (Roxb.) Pers. – Bời lời hoa đơn

Lai Châu (Điện Biên), Sơn La (Mộc Châu, Mộc Hà), Cao Bằng (Thạch An), Vĩnh Phúc (Tam Đảo), Ninh Bình (Cúc Phương), Hà Tĩnh (Vũ Quang), Thừa Thiên Huế (Phú Lộc, Huế), Kom Tum (Đác Tô, Kon Plông), Gia Lai (Măng Yang), Ninh Thuận, Đồng Nai (Biên Hòa), Bà Rịa-Vũng Tàu (Côn Đảo). Còn có ở Trung Quốc (Vân Nam, Quảng Tây, Quảng Đông), Ấn Độ,  Indonesia, Malaixia.

Mọc rải rác trong rừng, ở độ cao trên 500 m. Ra hoa tháng 3-4, có quả tháng 9-10.

12

Litsea pierrei Lecomte - Bời lời vàng

Mới thấy ở Cao Bằng, Lạng Sơn, Bà Rịa-Vũng Tàu (núi Đinh), VQG Bạch Mã (Thừa Thiên Huế), Thành phố Hồ Chí Minh, Kiên Giang (Phú Quốc).

Mọc rải rác trong rừng thường xanh. Có quả tháng 10-12.

 

13

Litsea robusta Blume - Bời lời lá to

Lạng Sơn, Kom Tum (Đác Tô). Còn có ở Trung Quốc,  Indonesia.

Mọc rải rác trong rừng thứ sinh.

14

Litsea rotundifolia Hemsl. var. oblongifolia (Nees) Allen - Bời lời lá thuôn

Phân bố từ Thái Nguyên, Hải Dương, Hưng Yên, Quảng Ninh vào Thanh Hóa, Nghệ An. Còn có ở Trung Quốc.

Cây mọc trong các lùm bụi trên đất rừng hoặc trong rừng thưa. Mọc chậm, tái sinh yếu. Ra hoa tháng 5-7, có quả tháng 9-10.

15

Litsea rubescens lecomte form – tonkinensis H. Liou - Bời lời lá đỏ

Ở nước ta, dạng Bời lời lá đỏ chỉ mới thấy ở Lào Cai (Sa Pa, Ô Quy Hồ).

Mọc rải rác trong rừng thường xanh, ở độ cao tới 1500-1800m. Ra hoa tháng 5-6, có quả tháng 8-9.

16

 

Litsea umbellata (Lour.) Merr. – Bời lời đắng

Sơn La (Tạ Bú, Sông Mã, Mộc Châu), Phú Thọ (Phú Hộ), Hà Tây (Ba Vì), Ninh Bình (Cúc Phương), Hà Tĩnh (Vũ Quang), Kom Tum (Đác Tô), Gia Lai (An Khê, Măng Yang), Bà Rịa - Vũng Tàu (núi Đinh). Còn có ở Trung Quốc (Vân Nam, Quảng Tây), Malaixia, Philippin.

Mọc rải rác trong rừng thứ sinh, ở độ cao 500-1.200 m. Ra hoa tháng 4-6.

 

17

Litsea variabilis Hemsl. - Bời lời biến thiên

Lạng Sơn (Hữu Lũng), Vĩnh Phúc (Tam Đảo), Hà Tây (Ba Vì), Nghệ An (Quỳ Châu), Hà Tĩnh (Vũ Quang). Còn có ở Trung Quốc (Quảng Tây, Quảng Đông, Hải Nam), Lào.

Mọc rải rác trong rừng thứ sinh, rừng đang phục hồi. Có quả tháng 11-12.

18

Litsea verticillata Hance - Bời lời mọc vòng

Lào Cai (Bắc Hà), Sơn La (Mộc Châu, Sông Mã), Cao Bằng (đèo Lê A), Lạng Sơn (Hữu Lũng), Bắc Giang, Ninh Bình (Cúc Phương), Hà Tĩnh (Vũ Quang), Đà Nẵng (Tourane, Liên Chiểu), Kom Tum (Đác Glây, Đác Tô, Kon Plông, Sa Thầy), Gia Lai (An Khê, Măng Yang), Đồng Nai (Chứa Chan, Giá Ray). Còn có ở Trung Quốc (Vân Nam, Quảng Tây, Quảng Đông).

Cây ưa sáng, mọc rải rác ven rừng, trong rừng Tre nứa, ở độ cao 500-1.000m. Thường ra hoa vào tháng 4-6.

 


» Tin mới nhất:

» Các tin khác: